Кіпрыян Трафімавіч Ярмольчык
(нар. у 1871* г. – пам. перад Вялікай Айчыннай вайной)
У 2005 годзе да Усерасійскага конкурсу даследчых работ школьнікаў была прапанаваная праца дзесяцікласніцы з Краснаярску Таццяны Аляксандраўны Ярмольчык. Прысвечана яна нашым землякам з вёскі Мокіш бацьку і сыну Ярмольчыкам.
Першы з іх, Кіпрыян Трафімавіч (нар. у 1871 г. – пам. перад Вялікай Айчыннай вайной), у 1907 – 1912 гг. быў дэпутатам III-й Дзяржаўнай Думы Расійскай імперыі. Прычым адзіным, абраным па сялянскай курыі ад Рэчыцкага павету Мінскай губерні, г. зн. ад сучасных Брагінскага, Лоеўскага, Нараўлянскага, Хойніцкага, ледзь не поўнасцю Калінкавіцкага і Рэчыцкага, часткі Светлагорскага і, падобна, невялічкіх частак Мазырскага ды Жлобінскага раёнаў.
А пачалося з таго, што аднойчы "зверху” на Мікуліцкую воласць прыйшла разнарадка на пасылку двух хлопчыкаў вучыцца. Бацька аднаго, Сцяпана Кругліка, каб не пасылаць сына, як здавалася, "у невядомасць”, адкупіў яго кадоўбчыкам мёду. Малога ж Кіпрэйку на падводзе, па размытай дажджамі дарозе, павезлі набірацца ведаў. Потым, праз шмат гадоў, Кіпрыян Трафімавіч прызнаваўся: "У мяне, як у сляпога кацяняці, вочы прарэзаліся…”
Пасля навучання К. Т. Ярмольчык атрымаў месца настаўніка пачатковых класаў у родным Мокішы. Як сведчаць нашчадкі, ён заўсёды шмат чытаў, ніколі не адмаўляў аднавяскоўцам у напісанні розных папер – скаргаў, прашэнняў, лістоў… Зразумела, што ад сялянскай працы настаўнік таксама не быў свабодны, меў дзве каровы, двое коней, конную малатарню, 10 дзесяцін зямлі**, дык і за плугам мусіў хадзіць. Але, чалавек адукаваны, ён выпісваў шмат спецыяльнай літаратуры, таму гаспадарку сваю даглядаў узорна, ахвотны быў да ўсяго новага і карыснага. Напрыклад, у ягоным двары, адзіным на ўсю вёску, гадаваліся індыкі і індакачкі. Паміж 1929 і 1933 г., ужо быўшы калгаснікам***, заклаў у Мокішы вялікі фруктовы сад ды забяспечыў яго лесаахоўнай паласой, чаго раней ніхто, акрамя паноў, не ведаў і не рабіў. І жонка Марына Сазонцеўна, родам з Астраглядаў, па-за хатнімі заняткамі ды працай ў полі, выконвала ў вёсцы і акрузе ролю своеасаблівай "хуткай дапамогі” – прыняла трыста дванаццаць родаў без адзінага выпадку смерці парадзіхі або немаўляці****.
Наогул, гэтая сям’я Ярмольчыкаў у Мокішы ўважалася за вельмі культурную. І прычынай тут не адно вучонасць гаспадара. У адрозненне ад іншых хат, падлогі ў іх былі засланыя не даматканымі посцілкамі, а пакупнымі, хоць і простымі, дыванамі. Яшчэ ў хаце Ярмольчыкаў вісеў гадзіннік з боем – вялікая рэдкасць для тагачаснай беларускай глыбінкі, дзеля чаго суседзі часцяком заходзілі да іх не так даведацца аб дакладным часе, як лішні раз паглядзець на цуд і паслухаць бой. Да таго ж, бацькі паклапаціліся, каб усе трое з іх дзяцей атрымалі адукацыю і, як вынік, сыны Дамецій, Уладзімір сталі адпаведна інжынерам-землеўпарадкавальнікам і авіяцыйным (!) інжынерам, дачка Ларыса – настаўніцай.
Вось жа такі чалавек і галава такой сям‘і стаў дэпутатам Дзяржаўнай Думы*****. Згодна са сваімі поглядамі, увайшоў у "працоўную групу”******. Апошняя была створана 28 красавіка 1906 г. на сходзе дэпутатаў ад сялян, рабочых і інтэлігенцыі І-й Думы. Мела друкаваны орган "Известия крестьянских депутатов”. Праграма групы прадугледжвала ўсталяванне "народаўладдзя”: стварэнне агульнанароднага зямельнага фонду шляхам ліквідацыі памешчыцкага і іншага, як бы мовіць, непрацоўнага землеўладання, усеагульнае выбарчае права, ліквідацыю саслоўяў, нацыянальных і рэлігійных абмежаванняў, прыняццё законаў аб недатыкальнасці асобы, жылля, перапіскі, свабоду слова, друку, сходаў і інш. Ідэі, як бачым, вельмі прагрэсіўныя. Але ў III-й Думе "трудовики” атрымалі ўсяго 13 (у іншых крыніцах – 14) месцаў супраць 107 (потым 97) у І-й і 104 у ІІ-й Думах, а значыць нічога змяніць у жыцці краіны не маглі і не толькі з-за супрацьдзеяння самадзяржаўнай улады…
Дэпутацтва К. Т. Ярмольчыка ў Думе істотна паўплывала на жыццёвы шлях яго старэйшага сына Дамеція Кіпрыянавіча (1893 – 1937). Сама напярэдадні Першай сусветнай вайны Д. К. Ярмольчык паспеў скончыць гадавыя курсы землеўпарадкавальнікаў у г. Мінску. У 1914 г. прызваны на вайсковую службу, а ў 1916 г., як чалавека сярэднеадукаванага, з добрай спецыяльнасцю, яго накіравалі ў 2-ю Пецяргофскую школу прапаршчыкаў, якую ў тым жа годзе скончыў і атрымаў адпаведнае званне. Наступна ён быў пасланы на Румынскі фронт, стаў падпаручнікам. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі на палкавым мітынгу быў абраны камандзірам дабраахвотнага чырвонагвардзейскага будаўнічага палка. Вярнуўшыся дадому, у 1918 г. прызначаны начальнікам міліцыі Рэчыцкага павету.
У 1919 г. Д. К. Ярмольчык быў арыштаваны органамі УНК (ВЧК) у г. Рэчыцы па падазрэнні ва ўдзеле ў Стракапытаўскім мяцежы, але праз восем сутак вызвалены. Да 1933 г. працаваў на пасадзе землямера ў Валочыску, Люціне, Ліджыбоцы, Жмерынцы, а пасля – інжынерам-землеўпарадкавальнікам 31 дыстанцыі пуці ў г. Чарнігаве. Тут 19 кастрычніка 1937 г. яго арыштавалі зноў і ўжо ніколі не адпусцілі. У прысудзе Тройкі пры Чарнігаўскім упраўленні НКУС УССР Д. К. Ярмольчык абвінавачваўся ў правядзенні "а/с (антисоветской) агитации, направленной против колхозного строительства, выражении сочувствия врагам народа Тухачевскому и друг., восхвалении фашистского строя, дискредитации Советского Правительства”. Падчас следства арыштаванага дапытвалі пра ягонага бацьку – дэпутата ІІІ Дзяржаўнай Думы. Следчы, між іншым, быў перакананы, што ўся яна "состояла из помещиков и кулаков” і не разумеў, як мог "пройти в эту Думу крестьянин-бедняк (а ён жа, насуперак сведчанню арыштаванага сына, быў серадняком!)” Ярмольчык? Відавочна, што дэпутацтва бацькі і служба ў царскай арміі самога Д. К. Ярмольчыка былі сапраўднымі прычынамі яго арышту і наступнага расстрэлу з канфіскацыяй маёмасці 28 лістапада 1937 г.
Рэабілітаваны наш зямляк пастановай Прэзідыума Чарнігаўскага абласнога суда толькі 30 лістапада 1957 г.
Справка о реабилитации Ермольчика Д. К.
Из архивного уголовного дела на Ермольчика Д. К.
Протокол допроса Ермольчика Д. К.
Приказ о расстреле Ермольчика Д. К.
Акт о расстреле Ермольчика Д. К.
**Альбо ў 1870-м?
**Цікава, што надзельнай ў яго было толькі тры дзесяціны. Відавочна, астатняя была куплена.
***На адным з допытаў Д. К. Ярмольчык сведчыў: з калгаса імя Кастрычніка яго бацьку ў 1933 г. выключылі, як толькі даведаліся аб дэпутацтве ў Думе і ахвяраванні ім менавіта тады у Бабчынскую царкву Евангелля з уласным подпісам. А яшчэ раней, у 1929 г., ён, з невядомых прычын, арыштоўваўся на некалькі сутак хойніцкімі ўладамі – не то міліцыяй, не то ГПУ.
****Калі мужа абралі дэпутатам і сям’я пэўны час жыла ў Пецярбургу на вуліцы Кірачнай у доме № 30 (які захаваўся да сёння), кв. 36, Марына Сазонцеўна актыўна наведвала сястрынскія альбо фельчарскія курсы, а ўспамінаючы тыя часы неяк сказала: "Унучка мая, я цара бачыла …”
*****Зрэшты, у IV-ю Дзяржаўную Думу, пры ўсіх сваіх якасцях, ён бы не прайшоў. У "Списке землевладельцев Минской губернии 1911 г.” па Рэчыцкаму павету сустракаем толькі тых асобаў, якія валодалі 20 і болей дзесяцінамі зямлі. Яны і ўдзельнічалі ў выбарах.
******Ёсць звесткі, што К. Т. Ярмольчык уваходзіў у "Русскую национальную фракцыю" (Боиович М. М. Члены Государственной Думы. Портреты и биографии / М. М. Боиович, – Москва, 1913)
Па матэрыялах Т. А. Ярмольчык падрыхтаваў С. Бельскі
|