Гісторыя IV

  Збігнеў Міхальчык аб тым, як сыны Юзафа Прозара намагаліся ўвекавечыць памяць пра бацьку.  Wojewoda witebski Józef Prozor (1723 – 1788) nie nalezał do najmożniejszych, najwybitniejszych ani najbardziej wpływowych mężów stanu XVIII w. Duż powazniejszą rolę odegrał najstarszy z jego synów – Karol, oboźny litewski, marszałek trybunału litewskiego, działacz polityczny i wojskowy czasów insurekcji kościuszkowskiej – inicjator działań, o których będzie mowa poniżej. Nazwisko wojewody witebskiego i jego krewnych weszło na trwałe do historii kultury i sztuki polskiej klasycyzmu unieśmiertelnione przez Franciszka Smuglewicza, autora portretu rodziny Prozorów – dzieła, które pomimo pewnych mankamentów formalnych należy do kanonu malarstwa polskiego schilku XVIII w. ...>> 

  Шляхта ў добрах паноў Прозараў, Аскеркаў, Ястшэмбскіх, Ракіцкіх ды ў казённым маёнтку Загалле...  У фондах Нацыянальнага гістарычнага архіву Беларусі ў Мінску (ёсць яшчэ НГАБ у Гродне) утрымліваецца нямала матэрыялаў што да насельніцтва нашага Хойніцка-Брагінскага рэгіёну XIX – пачатку XX ст., у тым ліку і шляхецкага з паходжання. Шляхта тая была розная. Гэта і тутэйшыя паны-землеўладальнікі, і паны, якія ў першых маёнткі альбо фальваркі арандавалі ці трымалі ў заставе, і асобы, якія калі мелі пэўную адукацыю і гаспадарчы досвед, служылі адміністратарамі ў чужых маёнтках (не маючы сваіх), і шматлікая беззямельная шляхта, якая жыла за кошт сваёй напружанай працы на зямлі на ўмовах выплаты чыншу (грашовага падатку) яе ўласнікам – асобным панам альбо дзяржаве, як у выпадку з паташэнцамі, і дворская шляхта (чым толькі не займалася)... ...>>

 Праваслаўнае духавенства Хойніцка-Брагінскага рэгіёну ў рэвізіі 1811 г.  НГАБ у Мінску захоўвае матэрыялы перапісаў розных катэгорый насельніцтва нашага рэгіёну. Гэтым разам прапануем азнаёміцца са складам праваслаўнага духавенства шэрагу цэркваў сённяшніх Хойнікшчыны і Брагіншчыны. Звесткі маем дзякуючы айцу Расціславу, Сялецкай, што на Брагіншчыне, царквы настаяцелю, благачыннаму Хойніцкай (пераемніцы колішняй Брагінскай)  акругі. ...>>

   В. А. Лякин. Наши земляки на Бородинском поле.  24-26 августа (5-7 сентября н. ст.) 1812 года в одной из величайших битв в истории человечества – генеральном Бородинском сражении недалеко от стен Москвы сошлись «Великая армия», ведомая французским императором Наполеоном и русская армия под командованием прославленного полководца М. И. Кутузова. Нам известны все ее подробности, имена участвовавших в ней генералов и почти всех офицеров, однако на «нижних чинов» в те времена послужных списков не велось и они, в своем большинстве, остались безымянными... ...>>

   В. П. Грицкевич. Беловолосый консул. Первым российским консулом в Японии, хорошо знавшим её условия, был опытный востоковед Иосиф Антонович Гошкевич. Именно он и его сотрудники открыли в Хакодатэ русскую школу и больницу, издали первую русскую азбуку для детей, обучали японцев морскому делу и медицине. И. А. Гошкевич подарил японцам не известные им до этого маячный фонарь и барометр, обучил портного Кидзу Кокити фотографии и передал ему свой костюм, чтобы тот научился шить европейскую одежду. Портной открыл в Хакодате фотоателье и мастерскую пошива европейского платья. Позже И. А. Гошкевич написал о жителях Страны восходящего солнца: "Японский народ, недавно почти насильно втолкнутый в семью цивилизованного европейского миpa, давно имел право на это место по внутреннему родству... ...>>

 І. Л. Вернер пра пачаткі біяграфіі І. А. Гашкевіча. Упершыню дакладныя звесткі пра дату і месца нараджэння (4(16) красавіка 1814 г., с. Стралічаў) нашага знакамітага земляка былі апублікаваныя супрацоўнікам НГАБ у Мінску Ірынай Львоўнай Вернер у другім выпуску зборніка "Архіварыус" (2004 г.), якраз да 190-годдзя з дня яго нараджэння. Усе дзесяць спасылак, у якіх утрымліваюцца раней невядомыя факты з жыцця Белавалосага консула, зроблены на архіўныя крыніцы і не выклікаюць сумневаў. Але, на жаль, пра год, у якім спачыў вялікі чалавек, гэтага сказаць нельга. Аўтар успрыняла заведама памылковую інфармацыю (1872) ад В. П. Грыцкевіча, які ў кнізе 1986 г., не паверыўшы сыну консула-усходазнаўца І. І. Гашкевічу (1875), які сам толькі нарадзіўся ў 1872 г., пагадзіўся з укладальнікам рукапіснага каталога помнікаў і адказнага за віленскія праваслаўныя могілкі св. Еўфрасінні Л. Савіцкім. У артыкуле 1997 г. В. П. Грыцкевіч прыняў ужо 1875 год, але днём смерці, падзякаваўшы Л. Д. Клоку і спаслаўшыся на архіўны дакумент (Дзяржаўны гістарычны архіў Літвы. Ф. 605. Воп. 20. Спр. 484. А. 6 адв. (папраўдзе: А. 59адв.-60), падаў 3 (15) мая. Пэўна, апошняя дата і ёсць сапраўднай. (гл. вышэй) ...>>

 А. І. Мальдзіс. Іосіф Гашкевіч. На шляху да святкавання 200-годдзя з дня нараджэння.  Папку для выразак з друку, дакументаў і перапіскі, звязаных з асобай Іосіфа Гашкевіча, першага консула Расійскай імперыі ў Японіі, я завёў у 1970-х. Гэта калі ўстанавіў, што апошнія гады жыцця ён правёў у маёнтку Малі (націск на першым складзе), на тэрыторыі цяперашняга Астравецкага раёна, маёй “малой радзімы”. У школьныя гады, часам ездзячы па дарозе Астравец – Варняны, я не раз прыглядаўся да густых прысад, якія на пад’ездзе да Маляў вялі кудысьці налева. Потым, прачытаўшы кніжку маскоўскага аўтара Віталя Гузанава “Адысей з Белай Русі”, даведаўся: маёнтак выкупіў пасля паўстання 1863 года адстаўны ўжо “белавалосы пасланец”, як называлі дыпламата ў Японіі – тым ён выразна адрозніваўся ад тамтэйшых жыхароў. А мясцовы педагог (здаецца, Лугоўскі) паказаў мне месца, дзе, паводле ўспамінаў старажылаў, Гашкевіч быў пахаваны – каля пачатку ўсходняй сцяны касцёла ў імя святых Казьмы і Дзям’яна (прыкладна ў 1866 – 1919 гадах то была праваслаўная царква). ...>>

  Паўстанне 1831 года на ўсходзе Палесся.  Весткі аб падзеях 1830 г. у зноў рэвалюцыйнай Францыі ўскалыхнулі Еўропу. А намер расійскага імператара Мікалая I паслаць войскі на задушэнне бельгійскай рэвалюцыі непасрэдна падштурхнуў да выступлення патрыятычную частку шляхты ў Каралеўстве (Царстве) Польскім, якая ў чарговы раз паспрабавала аднавіць Рэч Паспалітую ў межах да 1772 г. У ноч на 29 лістапада ў Варшаве пачалося паўстанне, якое ў хуткім часе ахапіла ўсю Польшчу, а ў сакавіку-красавіку 1831 г. узняліся Літва і заходнія паветы Беларусі. Выступленні паўднёвых паветаў Міншчыны – Мазырскага, Рэчыцкага (таксама і Пінскага) – належалі хутчэй да комплексу паўстанняў на Валыні і Кіеўшчыне, чым у астатняй Беларусі і Літве. ...>>

 Лех Бэйнар пра дзейнасць Аляксандра Юстыніяна Аскеркі ў Вільні.  Początek panowania Aleksandra II zaznaczył się w życiu ziem dawnego W. Księstwa Litewskiego, stanowiących podowczas gubernje północno-zachodnie Cesarstwa Rosyjskiego, daleko idącemi zmianami._Ostatnie lata słynnych “mikołajewskich czasów” wyglądały wręcz ponuro. Pamiętnikarz charakteryzuje je temi słowy: “Kraj żył, jak żyje zwierzę – instynktowo, nie myśląc o jutrze dla ducha, a nawet o jutrze dla ciała”. Chociażby autor powyższego zdania sprawę przejaskrawił, faktem jest jednak, że brakło żywszego ruchu w spoleczeństwie...  ...>>

Рэха паўстання 1863 года на Хойнікшчыне і Брагіншчыне. Данос. Ліст А. Міркулевіча.  Паўстанне 1863 – 1864 года, як вядома, закончылася трагічна. Адны ўдзельнікі яго загінулі ў баях, другія склалі галовы на эшафоце, трэціх саджалі ў турмы, адпраўлялі на пасяленні і г. д. Цікава, як жа адгукнулася рэха паўстання ў вёсках і фальварках Хойніцка-Брагінскага рэгіёну.
   У НГАБ у Мінску (Ф. 296. Воп. 1. А. з. 29-а. А. 578) захаваўся, напрыклад, "Акт аб правядзенні вобыску ў маёнтку Астрагляды Рэчыцкага павету ў пана Прозара”. Пры вобыску былі знойдзены: турэцкі мушкет, банка з порахам, два паляўнічыя ражкі, дзве парахаўніцы, драбніца, адвёрткі, машынкі для падсыпкі пораху, два кракаўскія кафтаны і дзве канфедэраткі... ...>>

 Паўстанне 1863 – 1864 гг. паводле дакументаў НГАБ у Мінску. У 2014 г. споўнілася 150 гадоў з часу нацыянальна-вызвольнага паўстання на землях былой Рэчы Паспалітай, якое ў гістарыяграфіі атрымала назву студзеньскага. Да гэтай падзеі быў выдадзены найкаштоўны зборнік дакументаў з фондаў Нацыянальнага гістарычнага архіву. Сярод матэрыялаў ёсць вельмі цікавыя звесткі пра асобаў, якія альбо мелі дачыненне да падрыхтоўкі паўстання, альбо спачувалі яму ў нашым рэгіёне (тут рух, як вядома, прыкметна разгарнуцца не здолеў). У следчых аркушах фігуруюць імёны асуджаных і памерлых у зняволенні – шляхціча Генрыка Пяткевіча, ляснічага і кіраўніка смалакурні ў Прушыне, ды пана Мечыслава Прозара, уладальніка Хойніцкага і Астраглядаўскага маёнткаў. Тамсама прысутныя імёны сялян вёскі Рашаў Ляона і Захара Ярашаў, Іллі Добыша, якія ахвотна ўспрынялі сцвярджэнне ідэолагаў-абаронцаў Расійскай імперыі, нібы паўстанне – выключна панская, а для іх чужая і варожая, справа... ...>>

С. П. Марозаў пра А. Аскерку як стваральніка і лідара Літоўскага земскага крэдытнага таварыства. 1861 г., як вядома, стаў пераломным у гісторыі народаў Расіі. У заходніх губернях імперыі ўслед за адменай прыгону адбыўся небывалай моцы выбух 1863 – 1864 гг. Гістарыяграфічная традыцыя лічыць, што асноўную падрыхтоўчую работу да паўстання правёў створаны летам 1862 г. у Варшаве ЦНК, а ў Беларусі і Літве, якія аказаліся недастаткова падрыхтаванымі да закліку ЦНК 22 студзеня 1863 г. да выступлення, самую значную ролю ў паўстанцкім руху адыграў Кастусь Каліноўскі. Аднак справа 348 фонду 629 «Ратч В. Ф.», якая захоўваецца ў Аддзеле рукапісаў Расійскай нацыянальнай бібліятэкі ў Санкт-Пецярбургу, дазваляе адкрыць завесу над тайнай... ...>>